Popüler Yayınlar

29 Nisan 2011 Cuma

ELEKTRİK
·        Elektrik enerjisini üretmek için kurulan tesislere elektrik santrali denir.
·        Elektrik enerjisi okullarımıza, evlerimize, iş yerlerimize kablolarla taşınır.
·        Elektrik devresi, basit bir elektrik devresinden oluştuğu gibi elektrik santrallerinden başlayıp okullarımıza kadar uzanan ve sonra tekrar santrale dönen kapalı devreden de oluşur.
·        Üretilen elektrik enerjisinin voltajını arttırıp azaltmak için trafolar yapılmıştır.
·        Batarya, akü ve pil birer elektrik enerjisi üretecidir.
İLETKEN VE YALITKAN MADDELER
Hangi maddeler elektrik enerjisini iletir?
Evimizde buzdolabının, televizyonun kabloları ve fişleri hangi maddeler ile kaplıdır? Neden?
Bu sorularla sıklıkla karşılaşabiliriz. Bunları cevaplayabilmemiz için iletkenlik ve yalıtkanlık kavramlarını bilmemiz gerekir.
İletken maddeler, elektrik akımını ileten maddelere denir. Elektrik enerjisini bakır, demir, alüminyum, altın ve gümüş gibi diğer metallerde iletir. Bu nedenle de metallerin iyi bir iletken olduğu söylenebilir.
Yalıtkan maddeler, elektrik akımını iletmeyen maddelere denir. Priz’ in dışındaki seramik ve kabloların dışındaki plastik kılıf gibi maddeler de elektriği iletmezler. Cam, ebonit, tahta, porselen gibi maddeler de elektriği iletmezler.



SIVILAR ELEKTRİGİ İLETİR Mİ ACABA?
Elektrik iletkenliği bir maddenin üzerinden geçen elektrik akımına karşılık o maddenin gösterdiği kolaylıktır. Yani maddeden elektrik akımı ne kadar kolay geçerse maddenin iletkenliği o kadar kolaydır
·        Suda molekül halinde çözünen maddelerin sulu çözeltileri iletken değildir. Örneğin, şekerli su, saf su
·        Suda iyonlaşarak çözünen maddelerin sulu çözeltileri iletkendir. Örneğin, tuzlu su

GAZLAR ELEKTRİĞİ İLETİR Mİ?
Gazlar normalde yalıtkandır ama uygun şartlarda iletken hale getirilebilirler.
Gazların iletkenliği basınçla ters orantılı, sıcaklıkla doğru orantılıdır. Basıncı
düşürülen gazlar elektrik akımını iyi iletirler. Günümüzde basıncı düşürülmüş
flüorsan ve neon lambaları yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.

Direnci etkileyen faktörler arasında telin cinsinin yanında, uzunluğunun ve dik kesit alanının da etkisi vardır. Ve direnç iletkenin boyu ile doğru orantılı, dik kesit alanı ile ters orantılıdır.

Telin cinsi
Dik kesit alanı
Telin uzunluğu
Büyük dirençli tel
Nikel-krom teli
Küçük (ince)
Uzun
Küçük dirençli tel
Bakır teli
Büyük (kalın)
Kısa

Yani uzun tel-kısa tele, ince tel- kalın tele ve nikel krom teli- bakır tele göre daha büyük dirence sahiptir.






     Devredeki direncin fazla olması devre elemanı olan ampul’ün az yanmasına sebep olur. Bir elektrik devresinde direnç olmadığı zaman devredeki ampul daha parlak yanar.







Elektrik devrelerinde sabit değerli dirençler olduğu gibi değişken değerli
dirençler (reosta) de vardır.


Sabit değerli direnç
Değişken değerli direnç





ELEKTRİKLENME
Cisimlerin birbirlerini itme ve çekme şeklindeki etkileşimine elektriklenme denir. Burada cisimlerin birbirini itme ve çekmesinin nedeni cisimlerin farklı elektrikle yüklü olmasıdır.
Keskin hatlarda elektrik yükü daha fazla toplanır. Örneğin: küre şeklindeki bir cismin yükü kare gibi keskin hatlara sahip cisimdeki yük miktarından azdır.
Bilim insanları bu elektrik yüklerin pozitif (+) ve negatif (-) olarak adlandırmışlardır.
Negatif yüklü cisimler, pozitif yüklü cisimler ve nötr cisimler vardır.
·        Aynı cins yükle yüklenmiş cisimler birbirini iterler.

·        Farklı cins yükle yüklenmiş cisimler birbirlerini çekerler.

 

Elektriklenme cisimlerin birbirlerine temas etmesi gereklidir. Cisimlerin birbirleriyle etkileşen yüzeylerinin attırılması ile elektriklenme daha kolay sağlanır.





Elektriklenmiş cisimler toprakla temas ederse toprakla cisim arasında yük alış verişi olur. Bu alış verişe topraklama denir.


1.DOKUNMA İLE ELEKTRİKLENME
Yüklü bir cisim (+ veya – yüklü) nötr bir cisme dokundurulursa, nötr cismi kendi elektrik yüküyle yükler. Nötr cismin bu şekilde elektriklenmesine dokunma ile elektriklenme denir. Dokunma ile elektriklenmede sadece elektronlar yani (–) yükler hareket ederler.

Dokunma ile elektriklenen cisimler aynı cins yükle yüklenirler. Elektriklenen cisimler aynı cins yükle yüklenecekleri için elektriklendikten sonra birbirlerini iterler.

2.ETKİ İLE ELEKTRİKLENME
Yüklü bir cisim (+ veya – yüklü) nötr haldeki bir cisme dokundurulmadan yaklaştırılırsa, nötr cismi etki ile elektrikleyebilir. Yani nötr cismin belli yerlerindeki elektrik yüklerinin sayısını değiştirebilir. Cisimlerin bu şekilde elektriklenmesine etki ile elektrikleme (veya elektrostatik indüksiyon) denir.
·        Etki ile elektriklemede elektron yani (–) yük alışverişi olmaz. Cismin iki ucunda eşit sayıda fakat zıt yükler bulunur.
·        Cisimlerin üzerinde biriken yani cisimlerin kazandıkları elektrik yükleri kalıcı değildir.
·        Etki ile elektriklenmede, yüklü cisim uzaklaştırılırsa, nötr cisimdeki yükler tekrar dağılır yani yükler eski haline geri döner.

Şekildeki yapışık K ve L cisimlerine M cismi yaklaştırıldığında etki ile elektriklenme gözlenmiştir.

ŞİMŞEK VE YILDIRIM OLAYI
Atmosferde rüzgârın etkisiyle sürüklenen bulutlar hem havayla hem de birbirleriyle temas ederler. Bunun sonucunda bulutlar yüklenir ve yüklü bulutlar birbirine yaklaştıklarında elektrik yükü boşalması gerçekleşir. Bu olaya şimşek denir.


Elektrik yüklü bulutlar yeryüzü ile yeterince yaklaştıklarında terden buluta ya da buluttan yere elektrik boşalma olayı gerçekleşir. Bu olaya yıldırım denir.



ELEKTRİK AKIMI ( GERİLİM )
Elektrik devresi pil, direnç, anahtar ve bağlantı kablolarından oluşur. Elektrik devresindeki pil: elektrik yüklerine elektriksel bir kuvvet uygular. Bu kuvvetin etkisiyle elektrik yükleri elektrik enerjisi kazanır ve bu durum tel boyunca enerji aktarımına sebep olur. Negatif yüklerin titreşim hareketinden kaynaklanan enerji aktarımına elektrik akımı denir.

Elektrik akımının birimi amperdir ve A ile gösterilir. Devreden geçen elektrik akımını ölçmek için ampermetreler yapılmıştır. Devreye seri bağlanır.

 Elektrik akımında negatif yüklerin rolü:
1.  Negatif yükler pilden enerji alırlar.
2.  Pil negatif yüklere enerji sağlayarak onların titreşim hareketi yapmasını sağlar.
3.  Negatif yükler sahip oldukları enerjiyi komşu negatif yüklere(elektrona) iletirler.
Elektronlar ampul’e enerji taşır ve bu enerji ampulde ısı ve ışığa dönüşür.

GERİLİM

Elektrik devresinin iki ucu arasındaki yüklerin enerjileri arasındaki farka gerilim denir. Devrelerde piller gerilim oluşturarak elektrik akımının meydana gelmesine sebep olurlar. Devredeki gerilimi ölçmeyi sağlayan araca voltmetre denir. Gerilimin birimi volttur ve V ile gösterilir.




 
SERİ VE PARALEL BAGLAMA
Seri bağlama: şekilde görüldüğü gibi pilin sağladığı akım iki ampul üzerinden de geçer. Devre elemanlarının hepsinin üzerinden aynı(eşit) akım geçer. Daha sonra akım pile geri döner.
İki direnç seri bağlandığında bu dirençlerin değerleri toplamı devredeki en büyük direncin değerinden büyüktür.

Seri bağlı devrelerde, devredeki ampullerden biri patlarsa ya da bağlantı kablosu koparsa devredeki hiçbir ampulden akım geçmez.

Paralel bağlama: şekildeki gibi pilin sağladığı akım paralel bağlı devre elemanlarının üzerinden geçen akımların toplamı ana koldan geçen akıma eşittir.
Paralel bağlı dirençlerin toplam direnci azalır.
Direnci küçük olan koldan yüksek akım, direnci büyük olan koldan daha düşük akım geçer.




KAYNAKLAR
·        Milli eğitim ders kitabı
·        www.fenokulu.net
·        www.ttnetvitamin.com.tr
·        www.fenci.gen.tr